Wimar Bolhuis

Econoom, wetenschapper en publicist

NRC-achtergrond ‘Fusies makkelijker maken en groeien door innovatie: wat vinden economen van het Draghi-rapport?’

NRC, Timo Nijssen, 11 september 2024

Innovatiekloof Mario Draghi doet een aantal ingrijpende voorstellen in zijn maandag gepresenteerde rapport over de Europese economie. Hij wil een hervorming van Europese mededingingsregels en Europa moet volop investeren in innovatie en technologie.

 

Wat stelt Draghi voor in het rapport, en hoe kijken economen daarnaar?

Mededinging

Het staat pas ver achterin het rapport, maar krijgt wel een eigen hoofdstuk: een hervorming van het Europese mededingingsbeleid. Dat is al sinds jaar en dag een hoeksteen van de Europese samenwerking, maar Draghi is kritisch op de manier waarop Brussel nu toezicht houdt op marktwerking. Beleid is tot nu toe te veel gericht geweest op consumentenprijzen: zorgt een fusie van twee bedrijven er niet voor dat ze door hun vergrote marktmacht hun producten te duur kunnen verkopen?

Kort gezegd: het moet voor bedrijven makkelijker worden om te fuseren door de markt op Europees niveau te definiëren. Zolang er binnen de EU genoeg concurrentie blijft, is het voor Draghi prima als die op nationaal niveau verdwijnt. Dus als (fictief voorbeeld) telecomproviders Vodafone en T-Mobile fuseren en daarmee in sommige lidstaten een bijna-monopolie verwerven, zou dat kunnen mits er binnen de Unie maar concurrentie blijft van bijvoorbeeld KPN en Orange.

Met zo’n maatregel kunnen grote Europese spelers ontstaan die dankzij hun schaalvoordelen beter de strijd aan kunnen met giganten uit de Verenigde Staten en China, is het idee.

„Dan is stap één het creëren van een Europese markt”, zegt Maarten Pieter Schinkel, hoogleraar mededingingseconomie aan de Universiteit van Amsterdam. „Dat gaat niet vanzelf, zoals Draghi suggereert. Pas daarna kun je zulke fusies eventueel toestaan.” Dat betekent dat consumenten in het telecomvoorbeeld ook een abonnement moeten kunnen afsluiten bij een aanbieder uit een andere lidstaat.

Daarvoor moet er meer uniforme regelgeving komen. Daarnaast moeten ook barrières worden geslecht die door bedrijven zelf zijn opgeworpen, zoals het niet kunnen meenemen van een rekeningnummer bij een wisseling van bank. Daarvoor stelt Draghi een zogeheten ‘new competition tool’ voor, die toezichthouders meer mogelijkheden tot ingrijpen geeft.

Fusies achteraf controleren

Draghi stelt ook voor om fusies sneller toe te laten en daar dan eisen aan te verbinden, bijvoorbeeld door vast te leggen dat het fusiebedrijf een bepaald budget in innovatie moet investeren. Na de fusie wordt dan door de Europese Commissie in de gaten gehouden of het nieuwe fusiebedrijf aan de afspraken voldoet.

„Heel innovatief”, zegt Schinkel. „Maar die afspraken handhaven zal lastig worden. Bedrijven zullen zeggen dat de markt is veranderd, er toch meer concurrenten zijn of duurdere grondstoffen. Als het idee is om soepeler te zijn bij het toestaan van een fusie, moeten er achteraf wel flinke ingrepen plaats kunnen vinden. Boetes alleen volstaan niet: die betalen bedrijven uit hun monopoliewinsten.”

Innovatie

Europa moet meer investeren in onderzoek en ontwikkeling, zegt Draghi. Door het dichten van de ‘innovatiekloof’ met de VS moet de Europese economie productiever en concurrerender worden.

Op het gebied van wetenschappelijk onderzoek doet Europa het lang niet slecht, signaleert het rapport. Bijna een vijfde van de wetenschappelijke publicaties komt uit de EU. Europese wetenschappers publiceren meer dan Amerikaanse, maar lopen wel achter op Chinese onderzoekers. Maar: „alleen kennis is niet goed genoeg”, zegt Wimar Bolhuis, directeur van centrum TNO Vector, dat zich bezighoudt met maatschappelijke innovatie. „Die kennis moet ook in de economie en samenleving terechtkomen.”

Onderzoek toepassen dus, en daarvoor is kapitaal nodig. De toegang daartoe is in Europa minder dan in de VS. „We hebben in Europa wel veel start-ups, maar het doorgroeiperspectief is minder. Daardoor vertrekken die start-ups te vaak naar Amerika”, zegt Bolhuis.

Draghi pleit ervoor om de nu nog gefragmenteerde Europese kapitaalmarkt meer tot een eenheid te maken. „Dat gaat niet op weerstand stuiten”, denkt Bolhuis. „Belangrijker is het om ook werk te maken van een unie van onderzoek en innovatie met gebundelde uitgaven. Wil je als Europees blok meedoen in de geopolitieke concurrentiestrijd, of gaan de individuele lidstaten ieder voor hun eigen belang?”

 
Het is alsof je de helft verbouwt en het fundament hetzelfde laat. Dat ziet er mooi uit, maar je schiet er niks mee op als het fundament rot is
Hans Stegeman hoofdeconoom Triodos Bank

Groei

„Europa maakt zich sinds het begin van deze eeuw zorgen over vertragende groei”, luidt de eerste zin van het rapport. Door vertragende productiviteitsgroei loopt Europa steeds verder achter op de VS. Die achterstand moet volgens Draghi ingehaald worden door volop te investeren in innovatie en technologie.

Het wekt wrevel bij Hans Stegeman, hoofdeconoom bij Triodos Bank en een belangrijke verkondiger van het ’degrowth-idee’: niet eindeloos economische groei nastreven, maar de grenzen van de planeet vooropstellen. „De maatstaf in het rapport is vooral het gebrek aan productiviteit en de achterstand op Amerika en China. Je kunt ook naar brede welvaart kijken. Dat is meer dan economische groei: hoe staat de samenleving ervoor, hoe tevreden zijn mensen, hoe gezond zijn ze?”

Stegeman mist een bredere blik in het rapport. „De Europese Commissie heeft ook een agenda op het gebied van circulaire economie. Daarmee bereik je ook allerlei doelen: minder economische afhankelijkheid van andere landen voor bijvoorbeeld grondstoffen. Je hebt minder volume en minder groei, maar wel meer welvaart.”

„Voor 800 miljard euro kun je behoorlijk wat verbouwen. Maar met dit rapport is het alsof je de helft verbouwt en het fundament hetzelfde laat. Dat ziet er misschien mooi uit, maar je schiet er niks mee op als het fundament rot is.

Ook mist Stegeman een aansluiting bij de politieke realiteit. „De meeste lidstaten willen helemaal niet nog meer Europa.” De eerste reactie van het kabinet wijst daar ook op: minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) vindt dat de EU vooral moet hervormen. „Meer geld is niet altijd de oplossing”, zei hij maandag.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 12 september 2024.
 
https://www.nrc.nl/nieuws/2024/09/11/fusies-makkelijker-maken-en-groeien-door-innovatie-wat-vinden-economen-van-het-draghi-rapport-a4865380
 
«
»