Wimar Bolhuis

In NRC Handelsblad: Dit regeerakkoord is er één onder financieel voorbehoud

Bijna negen maanden na de verkiezingen van 17 maart zijn de vier onderhandelende partijen eruit. Maandagavond om 19.18 uur stuurde de woordvoerder van de informateurs het verlossende bericht naar buiten: „VVD, D66, CDA en ChristenUnie hebben een onderhandelaarsakkoord bereikt.” Met 271 dagen is het nu al de langste formatie ooit. En het zal nog even duren voor de nieuwe regering wordt beëdigd.

Veel toelichting kwam er nog niet. De onderhandelaars kwamen pas na een dinerpauze naar buiten en hielden hun eerste reacties kort, maar veelzeggend. „Een goed akkoord”, noemde Mark Rutte (VVD) het. „Een mooi, gebalanceerd akkoord”, zei Sigrid Kaag (D66). „Een dunner akkoord”, vervolgde Gert-Jan Segers. En CDA-leider Wopke Hoekstra noemde het „een tangverlossing”.

Deze dinsdag zullen hun fracties in de Tweede Kamer ermee moeten instemmen. Als zij het akkoord ter inzage krijgen, zien de fracties een incompleet stuk. De gebruikelijke financiële doorrekening door het Centraal Planbureau zit er namelijk niet bij. Ook bij de presentatie van het coalitieakkoord, woensdag, zal de doorrekening van de nieuwe beleidsplannen ontbreken. Een regeerakkoord onder financieel voorbehoud dus.

Het CPB, zo is de bedoeling, zal pas worden ingezet als het nieuwe kabinet na beëdiging de zogeheten startnota vaststelt, een toelichting op de financiële afspraken uit het regeerakkoord. Dit is een breuk met het verleden. Op een enkele uitzondering na gaan regeerakkoorden traditioneel vergezeld van een gedetailleerde macro-economische analyse door het planbureau. Net als bij de jaarlijkse Miljoenennota op Prinsjesdag.

Lees ook deze analyse over het aanstaande kabinet:Rutte IV moet een breuk vormen met het verleden. Maar de vertrouwenscrisis van Rutte III is nog niet weg

Koopkracht

Econoom Wimar Bolhuis noemt de doorrekening door het CPB „een belangrijke kwaliteitscheck” van het regeringsbeleid. Wat zijn de budgettaire gevolgen? En wat de economische effecten? Het gaat om parameters als economische groei, staatsschuld, werkloosheid en inkomensverdeling. Politiek gezien het meest spannende kerncijfer is doorgaans dat over koopkracht. Wat betekent nieuw beleid voor de bestedingsruimte van de burger?

Bolhuis, die in 2018 promoveerde op doorrekeningen van verkiezingsprogramma’s, vindt het niet laten doorrekenen wel passen bij de nieuwe bestuurscultuur waar iedereen om roept. „Als het kabinet de precieze invulling van de plannen aan de nieuwe bewindslieden overlaat, geeft dat meer ruimte aan de Tweede Kamer om erover mee te denken.” Dat was ook de werkwijze die de twee informateurs bij de start van de inhoudelijke kabinetsformatie beschreven.

Met het niet laten doorrekenen van het akkoord door het CPB neemt het nieuwe kabinet een behoorlijk risico

Toch was de afgelopen dagen rondom de onderhandelingen te beluisteren dat deze werkwijze juist is losgelaten. Dat zou betekenen dat er géén beknopt regeerakkoord zit aan te komen, omdat de onderhandelende partijen dat op sommige terreinen niet zouden aandurven. Ook zou men geen uitgebreide lobby willen uitlokken van belangengroepen.

Er is ook een praktische reden voor het ontbreken van een doorrekening. De financiële details van het akkoord zijn nog maar net afgerond, weet een betrokkene, dus heeft het CPB niet genoeg tijd om alle plannen door te akkeren. Na de slepende formatiemaanden sinds maart hebben de onderhandelende partijen zich voorgenomen om vóór het kerstreces met hun akkoord naar buiten te komen.

Het is niet zo dat de onderhandelaars niet op de economische uitwerking van hun plannen hebben gelet. Daar waren de vier fractiespecialisten van VVD, D66, CDA en ChristenUnie mee belast, die vanaf de zogenoemde ‘fiscale zijtafel’ meespraken over de ‘financiële kaders’. Hoeveel wil het kabinet maximaal uitgeven? En hoe hoog mag de belastingdruk zijn? Ambtenaren van het ministerie van Financiën kijken bovendien mee om te beoordelen „of er geen gekke dingen gebeuren”, aldus een betrokkene bij de formatie van 2017.

Lees ook over de zoektocht naar bewindslieden:Wie wil nog minister worden?

Met het nog niet laten doorrekenen van het coalitieakkoord neemt het nieuwe kabinet een behoorlijk risico. Want stel dat de onderhandelaars hebben afgesproken dat het begrotingstekort in de komende jaren niet hoger mag zijn dan 1,5 procent van het bruto binnenlands product. Wat dan als het CPB over een paar weken vaststelt dat door alle voorgenomen miljardeninvesteringen dit tekort oploopt tot ruim 2 procent? Dan zal het nieuwe kabinet meteen terug moeten naar de tekentafel om zich aan de eigen afspraken te houden.