Supermensen bestaan niet: volksverzekering voor alle werkenden is onontkoombaar
Het allerbelangrijkste dat ik uit mijn studie psychologie haalde, is dat mensen niet 100% rationeel zijn. Van nature hebben we veel ‘vooringenomenheden’, vaak cognitieve biases genoemd. Deze psychologische vooringenomenheden overstijgen geslacht, etniciteit, leeftijd, nationaliteit, beroep en opleiding. Ze zijn menselijk. De wetenschap toont dit keer op keer aan.
Zo is er de optimism bias: mensen denken dat zij een kleinere kans hebben om een negatieve gebeurtenis mee te maken dan andere mensen. De present bias: mensen waarderen een beloning nu of op korte termijn meer dan een beloning op langere termijn. En de status quo bias: mensen hebben een voorkeur voor de huidige gang van zaken en ervaren een afwijking hiervan als verlies.
Dat optimisme, kortzichtigheid en behoudzucht gaven de mensheid een voorsprong, maar zorgen in deze moderne tijd voor problemen. Het zijn de allerslechtste raadgevers die een mens kan hebben bij de beslissing om een verzekering af te sluiten tegen arbeidsongeschiktheid of om te sparen voor deze mogelijke negatieve gebeurtenis.
Dubbel welvaartsverlies
Hierdoor willen mensen niet alleen minder verzekeren en minder sparen dan rationeel is, vervolgens voeren ze die nieuwe voornemens ook nog eens minder uit dan ze wilden.
(Een dubbel welvaartsverlies, roept de econoom in mij dan.)
De resultaten spreken voor zich: 41% van zelfstandigen zonder personeel in Nederland heeft geen enkele voorziening getroffen voor inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid. Van de zelfstandigen die wel sparen, blijkt het een illusie dat dit eigen vermogen genoeg zal zijn om het inkomensverlies tot aan pensionering te compenseren. Slechts 18% heeft een vorm van arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten en dit aandeel daalt al jaren.
Daarbij komt dat – als het noodlot toeslaat – 73% van de 1,1 miljoen werkenden die een hoofdbaan hebben als zzp’er geen aanspraak maakt op een bijstandsuitkering. Ze moeten terugvallen op het inkomen van hun partner of eerst hun vermogen en koophuis ‘opeten’. Ook blijken veel zelfstandigen simpelweg niet voldoende onderhandelingsmacht ten opzichte van hun opdrachtgever te hebben om een hoger tarief te kunnen eisen.
Dat hogere tarief dat ze nodig hebben om de verzekeringspremies überhaupt te kunnen betalen.
Frustratie van de toekomst
Het is zonneklaar dat we in Nederland zo een massale toekomstige frustratie aan het organiseren zijn. Over 20 jaar zullen duizenden arbeidsongeschikt geraakte burgers ervaren hebben dat er geen vangnet was toen het fout ging.
En die mensen zullen dan – terecht! – een groot onrecht voelen: waarom heeft de overheid zo weinig gedaan? Want het was toch bekend dat zelfstandigen veelal te weinig verzekerd waren en te weinig spaarden?
Dus was het onontkoombaar dat de commissie Borstlap in zijn eindrapport donderdag pleitte voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering op basisniveau voor alle werkenden, ongeacht hun contractvorm. Een volksverzekering, die deel moet gaan uitmaken van hoognodig, modern sociaal stelsel voor alle werkenden in Nederland.
Na vele jaren van wegkijken wordt het onhoudbare eindelijk breed erkend als onhoudbaar. Wellicht was de Haagse kaasstolp ook wat bevangen door menselijk optimisme, kortzichtigheid en behoudzucht.
Supermensen bestaan niet.